Egoera irregularrean zeuden etorkinei estatuan osasun-txartelak kentzeko Gobernu Zentralak atera zuen 16/2012 Errege Dekretu Legearen ondoren, Eusko Jaurlaritzak 114/2012 Dekretua atera zuen, euskal osasun publikoaren sistemaren barruan baztertuta zeuden pertsonentzako osasun estaldura arautzeko helburuarekin.

Hori lortzeko hiru baldintza bete behar ziren: Euskadin gutxienez urtebetez etenik gabe erroldatuta egotea; Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta (DBO) jasotzea edo horretara iristen ez diren diru-sarrerak izatea, eta beste edozein bidetatik osasun publikoan babes sistema lortzeko aukerarik ez izatea. Baldintza horiek betetzen ez badituzte euskal osasun publikoaren barruan arreta legez bermatuta izango dute soilik: haurdun dauden emakumeek, erditzerakoan eta erditu ondorenean, 18 urtetik beherakoek eta larrialdi-kasuek; nolanahi ere gaixotasun infekto-kutsakorrak eta osasun publikoarentzat kutsakorrak direnetan ere arreta eskaini ahal izango da 2013ko irailaren 12ko Eskualdeko Instrukzioaren arabera. Hasiera batean Dekretu horrek asko hobetu zuen Euskadiko egoera EDLa modu zorrotzagoan aplikatu zuten gainerako Autonomia Erkidego gehienen aldean. Nolanahi ere, beste batzuetan, Andaluzian eta Asturiasen adibidez, EDL hori ez zuten aplikatu eta egoera irregularrean zeuden etorkinei 2012a baino lehen eskaintzen zitzaien arreta eskainiz jarraitu zuten.

Gainera, azpimarratu behar dugu aurten izan diren hauteskunde autonomikoen ondoren, hainbat Autonomia Erkidegotan normalizatu egin dutela egoera irregularrean zeuden etorkinei arreta eskaintzeko aukera, baldintza malguagoak jarriz.Nafarroan eta Balear Uharteetan ez dago erroldatuta egon beharrik; Aragoan, Kantabrian eta Valentzian hiru hilabetez erroldatuta egotea eskatzen dute, eta Autonomia Erkidego batzuetan aldaketak egingo dituztela esan dute baina oraindik ez dituzte zehaztu.Bitartean, Euskadin dugun egoera 2012an genuen berbera da.

Egoera horrek eragiten dien pertsonen kopuru zehatzari dagokionez esan behar dugu ezinezkoa dela jakitea. Euskadin ez dugu datu ofizialik eta Gobernu Zentralak ere ez ditu ematen, nolanahi ere hasiera batean esan zen 800.000 osasun-txartel inguru erretiratu zituztela estatuan. 16/2012 EDLarekiko Salaketa eta Erresistentziako Sareak (REDER), bere aldetik, orain dela gutxi adierazi zuen osasun-eskubidea urratu zieten pertsonen 1.500 kasu baino gehiago jaso zituela 2014ko urtarriletik 2015eko uztailera:osasun-arreta eskaintzea ukatu zitzaien adin txikikoen 109 kasu; 232 gorabehera larrialdietan (arreta-eskaintzeari uko egitea, fakturazio irregularrak...) eta arreta-eskaintzearen eskubidea nolabait urratu zaien 78 emakume haurdun.

Nolanahi ere, kopuru horiek urraketak jasan dituzten pertsonen kopuru txiki bat besterik ez dira, sarea osatzen duten erakunde horietakoren batera konpainia, aholkularitza edo arreta medikoa jasotzera etorritakoen artean bakarrik jaso baitira.Euskadin, Munduko Medikuak erakundeak 27 kexa aurkeztu zizkion arartekoari, hori egin ondoren Arartekoak berak gutun bat bidali zion Osasun saileko Sailburuari etorkinen kolektiboa jasaten ari zen egoera hori salatuz.

Datu horietan ikusten da legean ezarritakoa ere ez dela ari betetzen.Bilbon Munduko Medikuak erakundeak duen CASSIN zentroan (Etorkinei Osasun Arreta eskaintzeko Zentroa) mediku den eta Foruko kide den Carmen López andreak honakoa azaldu du: “Dekretuan ezarrita dagoenaren arabera osasun arretarako duten eskubidea urratu zaien pertsonak egunero etortzen dira kontsultara, bai eskaera izapidetzeko eragozpenak jarri dizkietelako, bai larrialdietan eskaini zaien arreta fakturatzearekin mehatxu egiten dietelako, bai haurdun dauden emakumeei arreta eskaintzea ukatu zaielako, eta bai larrialdietarako arreta eta bai adin txikikoei eman beharrekoa ukatu zaielako”.

López andrearentzat garrantzitsua da oso egoera horiek modu irregularrean dauden etorkinen kolektiboan dituzten eragin negatiboak adieraztea, “ disuasio-eragina sortzen dutelako osasun-arreta eskatzea joan behar dutenen artean, eta hori ezin da zenbatu, baina eragina izango du hori egin behar duten beste pertsona batzuengan”.